سازه های آبی شوشتر
سلام
رودخانه کارون پیش از ورود به شهر شوشتر توسط بند میزان به دو شاخه گرگر و شطیط تقسیم می‌شود:شاخه گرگر- یا دودانگه یا مسرقان- کانال دست کند انسان است و تاریخ کندن آن به زمان هخامنشیان منتسب می شود. این شاخه از رود کارون باعث چرخیدن و گردش چرخ مجموعه ای می شد که تا قرن ها بزرگترین مجموعه صنعتی جهان بود .
تجدید بنای شوشتر را به اردشیر بابکان نسبت می‌دهند و در این دوره است که شوشتر به صورت جزیره‌ای میان آبها قرار گرفته و معماری گسترده آبی به صورت کانالها ، پل بندها و آسیابها در گوشه کنار آن شکل گرفتند. پس از وی به روایت تاریخ در زمان شاپور ساسانی، آبادانی شوشتر به اتمام رسید و این شهر درخشان ترین دوره تاریخی حیات خود را گذرانده و با تجهیز تاسیسات آبیاری، کشاورزی در این شهر رونق فراوان گرفت. شوشتر را می‌توان موزه بناها و سازهاهای آبی دانست که این بناها از نظر عملکرد به یکدیگر وابسته‌اند و از این جهت شهری کم‌نظیر را در سراسر جهان است. در تابستان ۸۷ مجموعه سازهای‌های آبی شوشتر مشتمل بر بند میزان، آسیابهای آبی، قلعه سلاسل، بند گرگر، بند خاک، پل بند شادوران، بند برج عیار، پل لشکر، بند ماهی باران، بند شرابدار و میل مناره کلاه فرنگی در فهرست آثار جهانی یونسکو به عنوان دهمین اثر از ایران به ثبت رسید.
در سفرنامه مادام ژان دیولافوا باستان شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است . مجمو عه آسیابها و آبشارهای شوشتر بی شک بی نظیر ترین سازه های آبی ایران و جهان است. این مجموعه از دوره هخامنشیان شروع و در دوره ساسانیان تکمیل و به اوج شکوفایی خود رسیده ، البته این مجموعه خیلی پیشرفته تر از زمان خودش بوده و جهت استفاده بهینه از آب در ادوار کهن مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.هیچ مکانی را در جهان نمی‌توان پیدا کرد که مانند محوطه آبشارهای شوشتر پرآب و تاریخی و مهندسی ساز باشد. این مجموعه از یادگارهای ارزشمند دوران ساسانیان محسوب می‌شود و امروزه پس از نزدیک به 1500 سال همچنان استوار و پا برجاست و بر دانش سازندگان آن گواهی می‌دهد.
سد گرگر یا پل بند گرگر800 متر پایین تر از بند میزان بر روی شاخه گرگر ( رود دست کند دوره هخامنشیان ) احداث شده ، وظیفه آن بالا آوردن سطح آب و آبگیری 3 تونل حفر شده در تخته سنگ است (البته الان یک پل بند جدید زدن و از پل بند قدیم نشانه هایی بجا مانده)
پیشینه ساخت این پل بند را به دوره صفوی نسبت می دهند. بر اساس نمونه برداری ها و آزمایشات انجام شده بر روی نمونه آجر این پل، قدمت آن 470 سال تعیین گردیده است. البته این بند در اعصار پیشین همان صخره های طبیعی بوده اند.
بر اساس متون تاریخی :
طهماسب سلطان ولد محمد سلطان مذکور سه سال حاکم بود و در ایام او بنای پل گرگر به اتمام رسید و قبل از آن مردم از روی بند میزان تردد می نمودند. و بانی پل ملا حسینی مردی درویش بی روزگار پریشان حال بود و چون این اراده کرد به هرکه اظهار نمود او را تمسخر و ملامت می کردند تا آنکه به طوف افتاده کمر عزیمت بر میان بست و توفیق الهی امداد نموده و به اتمام رسانید و ذکر خیر او به روزگار باقی ماند. [….] و مبلغ ها از اخراجات فاضل ماند که ملا حسین طواحین[آسیاب ها] و دکاکین ساخت و املاک خرید. و تاریخ بنای پل را بدین وجه گفته اند «این پل از جهد حسینی شد تمام»[1036ه.ق].(تذکره شوشتر، نوشته سید عبدالله جزایری، فصل پانزدهم، صفحات 60 و 61، انتشارات معتبر، 1384)
همچنین در محوطه پشت بند که محل آبگیری 3 تونل معروف «سه کوره»، «دهانه شهر» و «بلیتی» است ، چشم انداز زیبایی دارد. تونل‌های سه‌گانه( سه کوره، دهانه شهر و بلیتی ) آب را به دو طرف مجموعه هدایت می‌کنند البته خود این تونلها نیز یکی از شاهکارهای مهندسی ان زمان بود . داخل تونل از ورودی تا انتها در پای دیوار سکویی برای رفت آمد و سرکشی به تونل ایجاد شده است.
