بنام خدا

مردمان کندوان که کسانی بودند و از کجا آمده اند؟

در پای ارتفاعات شمال غربی مجموعه آتشفشانی سهند و در 16 کیلومتری جنوب اسکو، در دامنه سرسبز سلطان داغی روستایی تاریخی بنام حیله ور قرار دارد. شیوه معماری روستای تاریخی حیله ور منحصر به فرد بوده و خانه های آن در دل زمین کرانی بصورت زاغه های زیبا و با سبک معماری بسیار عالی کنده شده است و به لحاظ اینکه خانه ها در دل زمین حفاری شده، از استتار کافی برخوردار بوده و از فاصله نه چندان دور قابل رویت نیست و به همین خاطر نام حیله ور به خود گرفته است. مردمان این روستا با شکافتن دل کوه خانه هایشان را در کنار آغل گوسفندان مى ساختند و به این ترتیب زندگى انسان و دام توام با هم شکل مى گرفت تمامی این خانه های زاغه ای که بیش از دویست واحد تخمین زده می شود دراثر حمله مغول ها در قرن هفتم هجری از سکنه خالی شده اند. تصور کارشناسان این است که اهالی کندوان در مرحله اول در حیله ور زندگی می‌کردند و به دلایلی که بیشتر مصون بودن از حملات اقوام مهاجم می‌تواند باشد اینجا را رها می‌کنند و به کندوان فعلی که تنگه اش قابل دفاع بود عزیمت می‌کنند؛ در واقع مردم حیله ور در یک دوره آزرده می‌شوند و این آزردگی نه بخاطر طبیعت بلکه آزرده یک قوم مهاجم بودند.

بر این اساس می توان گفت، طبیعتا مردم کندوان کندن را در حیله ور آموختند و حیله ور آنگونه که گفته شد در دوران ایلخانی قدر مسلم مسکونی بود و شاید در این دوره به سوی کندوان مهاجرت کردند. کندوان نسبت به حیله ور روستای بالادست بود از طرفی بنظر میرسد که معماری حیله ور طبیعتا معماری پست تری نسبت به کندوان دارد. حیله ور و کندن آن در دل کوهها و زیرزمین پیشینه‌ای بود برای کندن ماهرانه کندوان و انتخاب هوشمندانه آن.

 

روستای کندوان

در اثر فعل و انفعالات آتشفشانی کوه های سهند؛ منظره‏ای در یکی از خوش آب و هواترین نقاط ایران ایجاد شده که بیشتر به نظر خواب و خیال می آید. ده ها کران چندتایی، جفتی، تکی، مخروطی شکل و دوک مانند؛ یکی از بهترین مناظر طبیعی ایران را مجسم ساخته است. از دهانه‏های آتشفشان سهند و دیگر کوه های آتشفشانی اطراف، طی هزاران سال، مواد مذاب بیرون می‏جهیده است. این گدازه ها در طی قرون متمادی روی هم انباشته و به تدریج بر روی آنها پوسته‏ای از سنگ ایجاد گردیده است. توده ها و گدازه های مذاب آتشفشانی به وسیله باد و بوران طی هزاران سال متمادی تغییر شکل داده و به فرم کران در آمده است.

به تدریج قسمت های کمتر سخت کران ها ریخته و قسمت های سخت‏تر باقی مانده و وضعیت کنونی را که بیشتر به معجزه طبیعی شباهت دارد ایجاد نموده است. باد و باران مفرط به خصوص در کران های ناحیه ورودی روستا بیشتر موثر بوده و صدمه زیادی به آنها وارد آورده، در صورتی که در شرق و انتهای روستا به خاطر وجود تپه های مرتفع کران ها بلندتر و سالم‏تر باقی مانده است.

بشر دوران مختلفی را پشت سر گذاشته اما در تمام آن‌ها سعی کرده تا مکانی ایمن برای سکونت انتخاب نماید. سکونت در غار‌ها، کوچ‌نشینی، روستانشینی و شهرنشینی از نمونه تلاش‌های بشر برای حفظ ایمنی هستند. یکی از بهترین مکان‌ها برای پی برد به تلاش بشر برای ایجاد یک سرپناه، روستای زیبای کندوان در استان آذربایجان شرقی است.

فرم کالبدی این روستا از لحاظ معماری یکی از نادرترین اشکالی است که تاکنون توسط انسان برای سکونت انتخاب و طراحی شده است. روستای کندوان که در طی قرن ها مامن فرهادان گمنام کوه کنی بوده که بی نام و نشان این کوه های سر به فلک کشیده را با دستانی خالی تراشیده اند تا امروز برای ما ایرانیان مظهر افتخاری به حساب آید که صاحب یکی از شگفتی های دنیا هستیم.

در معماری مرسوم، به وسیله مصالح ساختمانی گچ، آهک و خشت و... کالبد اصلی بنا را به وجود می آورند، در صورتی که در معماری صخره‏ای فضای مورد نظر در درون توده سنگ ایجاد می گردد و سنگ مانند قشری مستحکم در اطراف این فضا عمل می کند.آثار معماری صخره ای در اغلب نقاط جهان به چشم می خورد ولی تنها در جهان دو روستای صخره ای در حد و اندازه های کندوان وجود دارد،”کاپادوکیه” در ترکیه که زمانی جزو امپراتوری هخامنشی بوده و روستای “داکوتا”ی آمریکا. در اکثر آنها اکنون دیگر سکنه ای زندگی نمی کند؛ ولی فقط دره گورمه(کاپادوکیه) ترکیه معماری صخره ای از نوع کندوان دارد. البته وسعت منطقه معمای صخره ای در دره گورمه در حدود 15 الی 20 برابر کندوان آذربایجان شرقی است اما آنچه “کندوان” را منحصر به فرد کرده این است که هنوز زندگی در خانه های آن جریان دارد و این روستا یک روستای مسکونی به شمار می رود.

نخستین کسانی که کندوان را شکل داده اند با کندن مکان های بایسته زندگی خود در دل سنگ ها بی آن که سیمای طبیعت را برای رسیدن به خواسته خود دگرگون یا ویران کنند، دست به آفرینشی زده اند که نشان از فرهنگ بسیار والای زیست گروهی دارد. 

اطلاعات دقیقی در خصوص تاریخچه شکل‌گیری کندوان وجود ندارد اما عده‌ای آن را مربوط به‌قرن هفتم و برخی دیگری مربوط به دوران پیش از اسلام می‌دانند. اما آنچه که عمومیت دارد قدمت ۶ هزار ساله این منطقه را نشان می‌دهد و گفته می‌شود که خانه‌های صخره‌ای کندوان نیز قدمتی ۷۰۰ ساله دارند. برخی سفالینه‌های موجود در این روستا نیز نشان دهنده این است که زندگی قبل از زمان ایلخانیان نیز در این مکان وجود داشته است.

به اعتقاد برخی دلیل نامگذاری این روستا به کندوان، شباهت آن به‌کندوی عسل بوده اما باید بدین نکته نیز توجه داشت که واژه 'کند' در زبان آذری به معنای روستا است و شاید این موضوع نیز در نام‌گذاری کندوان تاثیرگذار بوده است. البته گاهی به این روستا کندجان نیز گفته می‌شود.

کندوان یا کندجان در 18 کیلومتری جنوب اسکو در دامنه ی سرسبز سلطان داغی و 52 کیلومتری جنوب غربی تبریز واقع شده است و برای رفتن به روستای کندوان کافی است از شهر تبریز به سمت اسکو حرکت نمایید و پس از ادامه مسیر از شهر اسکو به سمت جنوب و گذشتن از شهر “اسفنجان” و روستای “کهنمو” به این روستا میرسید.

مرتفع بودن و همچنین موقعیت سوق الجیشی کندوان، وجود چشمه آب، نزدیکی به مراتع و چراگاه ها، آن مکان را مناسب زندگی ساخته است. بدین ترتیب ساکنان آن، هم از نظر مقابله با بیگانگان در امان بودند و هم سکونت در کران ها در تابستان و زمستان برای مقابله با سرما و گرما کاملاً مطبوع بوده است. روستای کندوان آب و هوای سردی دارد و مردمان آن ۱۸۰ روز از سال را در شرایط یخبندان می‌گذرانند. شرایط دمایی در کران‌ها به‌دلیل ساختاری که دارند، برعکس محیط خارجی است. این خانه‌های صخره‌ای در زمستان هوای نسبتا گرمی دارند و در تابستان نیز هوای آن‌ها سرد و مطبوع است.

 

در دل این تپه‌های بلند که ارتفاع بعضی از آن‌ها به 40 متر می‌رسد، صدها آغل، انبار و اتاقک حفر شده که بسیار دیدنی است ولی آنچه به این صخره های سخت و سرد کندوان هویت باستانی داده وجود مردم مهمان نواز و منزل مسکونی در درون توده‌های مخروطی و هرمی شکل صخره‌ای است.در روستای کندوان همه خانه های مجاور کوه از سنگ است،هر خانه ای که میبینید در دل صخره ها کنده شده، اینجا حتی طویله ها هم در دل کوه تراشیده شده اند. طبقه اول معمولا اصطبل و طویله بوده و طبقات بعدی برای سکونت و در بعضی موارد  نیز از طبقه چهارم به عنوان انباری استفاده می کنند.

به دلیل شکل مخروطی خاص کران ها داخل این خانه های صخره ای، اطاق های متعددی حفر گردیده ولی اغلب کران ها عموما دارای دو طبقه بوده و از داخل با یکدیگر ارتباط ندارند. ارتباط طبقات بالایی کرانها با خارج، از طریق پلکان های بسیار زیبایی از بدنه خود کران تامین گشته است. کوچه های روستا نیز در واقع همان شیارهای ناشی از آبرفت های مربوط به باران است که در طی سالیان دراز ایجاد گردیده اند. آبریزها اکثرا در کنار معابر و در خارج از کران ها و محیط مسکونی قرار داشته و هر چند خانواده به طور مشترک دارای یک آبریز هستند.

آبریزها اکثرا دارای چند محل نشیمن و انباره می‏باشد که بستگی به شیب زمین دارد. به خاطر قطر و ضخامت زیاد کران ها، ایجاد نورگیر در طبقات پایین کار بسیار مشکلی است، بدین مناسبت نورگیرها اغلب در طبقات بالا واقع شده اند. جنس پنجره ها از چوب بوده اغلب به شکل شطرنجی و در آنها قطعات کوچک شیشه تعبیه شده است.

روستای کندوان غیر از اطاقهای‌ نشیمن‌ روستائیان‌ ، دارای دو مسجد با ستون‌سنگی‌ از جنس‌ طبقات‌ لاهار، حمام، مدرسه ، آسیاب  و بیش‌ از صدها آغل‌ می باشد و کران مسجد یکی از بزرگترین کران های روستا بوده و از سه طبقه تشکیل شده که طبقه نخست مربوط به‌ محل نگهداری چهارپایان، طبقه میانی مربوط به مسجد و طبقه سوم نیز مسکونی است. 

 

در مجاورت روستا، زمین های حاصلخیز و باغات آن قرار دارد. زنبور داری در این منطقه همچون اکثر مناطق آذربایجان رونق دارد و عسل کندوان معروف است. بسی مایه تاسف است که هموطنانی داریم که از کوشه و کنار دنیا دیدن کرده اند اما هنوز این روستای منحصر به فرد را ندیده اند و شاید هیچ چیز در مورد آن نمیدانند.

تشکیلات طبقات بر روی آبرفت قدیمی واقع شده و رودخانه کندوان بیش از ١٠ متر از آن را حفر کرده و پایین برده است.کرانه های مخروطی شکل دامنه کوه های سهند برای گردشگران داخلی و خارجی یادآور بهترین مناظر طبیعی و تاریخی ایران است چرا که این دامنه روستای تاریخی و توریستی کندوان را در دل خود جای داده است. جاذبه های این روستای تاریخی به گونه ای است که مشاوران سازمان بین المللی گردشگری از دیدن آن به وجد آمدند و کندوان را یک اثر جهانی دانستند.دره شمالی جنوبی سرسبز کندوان یکی از خوش آب و هواترین و زیباترین نقاط کوهستانی ایران به شمار می رود که علاوه بر نهر نسبتا بزرگ دارای چشمه های آب معدنی نیز هست که خواص پزشکی زیادی از جمله دفع سنگ کلیه دارد.

امروزه روستای کندوان بازدید کننده زیادی از اقصی نقاط ایران و دنیا دارد و به همین علت برای رفاه و استراحت این افراد باید مکانی ساخته می شد و همین علت باعث شد تا یک شرکت گردشگری اقدام به تاسیس یک هتل ٥ ستاره بین المللی به نام لاله کندوان کند.

هتل لاله کندوان، یکی از بزرگترین جاذبه های روستای کندوان می باشد. این هتل، سومین هتل صخره ای دنیا بوده و باعث شده تا گردشگران بسیاری از ایران و سراسر دنیا برای سکونت در این روستای آرام و در دل صخره ها به این هتل بیایند، تا جایی که اغلب اوقات اتاق های هتل از ماه ها قبل رزرو می باشد.
هتل لاله کندوان در اسفند ماه سال ٨٥ با حضور رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، نمایندگان مجلس و جمعی از مسئولان اجرایی افتتاح شد. این هتل ١٠ سوئیت اقامتی دارد که ظرفیت آن اکثر اوقات صد درصد اشغال است. فاز اول نخستین هتل صخره ای جهان « کندوان» بیش از ٥٠٠ میلیون تومان هزینه داشته است. در فاز دوم قرار است ٣٠ سوئیت دیگر به آن اضافه شود.

 

 در حال حاضر صاحبان منازل اجازه ورود گردشگران به‌خانه‌هایشان را می‌دهند و بخشی از این خانه‌ها تبدیل به مکانی جهت فروش صنایع دستی زنان محلی نظیر گلیم، جاجیم و شال‌های رنگی شده‌اند. البته اکنون کندوان  فقط نمایی از یک روستای قدیمی رو نگهداشته  و همه روستا پر شده از تابلو و یا پارچه هایی که نوشته شده فروشگاه صنایع دستی، ولی در هر خانه ای یا مغازه ای محصولات چینی نیز عرضه می گردد.

قرار است با تامین اعتبار لازم از سوی وزارت کشور، بافت جدید روستای کندوان از بافت صخره ای آن جدا شود. مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی می گویند: عقیده داریم که زندگی باید در خانه های صخره ای این روستا وجود داشته باشد ولی بافت جدید آن در نقطه دیگری ساخته شود تا به هویت و نمای ظاهری آن لطمه وارد نکند.

امروزه  در کنار بافت قدیمی  روستای کندوان، که یکی از زیباترین و منحصر به فردترین روستاهای تاریخی کشور و تنها روستای زنده صخره ای محسوب می شود، متاسفانه با ساخت و سازهای جدید در آن  که متفاوت با بافت گذشته است روستا را با تهدیدی جدی رو به رو کرده و نمای این روستا را به کلی تغییر داده و تقریبا خرابش کرده ، البته هنوز هم در حال ساخت هستند و  نصب بنرهای متعدد تبلیغاتی چهره دست نخورده و باستانی کندوان را از بین برده است.

دو تا عکس زیر را با هم مقایسه کنید و فرق آن را مشاهده کنید.

با این که بسیاری از ساکنان این روستا نسبت به حضور گردشگران کنجکاو، راضی به نظر نمی رسند چرا که آن ها را مزاحم خود می دانند اما برخی از آن ها نیز از این موضوع خوشحالند چرا که ورود گردشگران باعث رونق کسب و کار شده و اشتغال زایی کرده است. ناراحتی آن افراد معدود هم از این است که گردشگران می خواهند به داخل خانه ها بروند و زندگی آن ها را ببینند. آن ها می گویند این جا نمایشگاه نیست این جا خانه و کاشانه آن هاست و در آن زندگی می کنند. از سوی دیگر معمولا گردشگران هر یک دوربینی به دست دارند و از خانه و افراد خانواده عکس و فیلم می گیرند.

مناسب ترین منظره و چشم انداز برای مشاهده کندوان، بلندی های ضلع مقابل رودخانه است و رفتن به این منطقه می تواند بدون هیچ مزاحمتی برای اهالی کندوان، کل روستا را در معرض دید گردشگران قرار دهد. با این وجود افرادی در روستا به عنوان راهنما هستند که علاوه بر راهنمایی توریست ها خانه خود را نیز به آن ها نشان می دهند و از این راه درآمدی هر چند اندک کسب می کنند.

 

ضرورت توجه بیشتر به کندوان

کندوان با وجود همه ویژگی هایی که گفته شد یک روستای به شدت محروم است، شاید به این دلیل که از ظرفیت های آن به درستی استفاده نمی شود. با وجود این همه گردشگر داخلی و خارجی می توان این روستا را به یک روستای آباد با ده ها مرکز اقامتی و سیاحتی تبدیل کرد، محصولات لبنی و دامی و باغی این منطقه می تواند با شکل بهداشتی تولید، فرآوری، بسته بندی و به فروش برسد. می توان کارخانه تولید آب معدنی و دوغ در منطقه احداث کرد.شاید اگر کندوان در هر کشور دیگری بود سالانه میلیون ها درآمد ارزی برای آن کشور به همراه داشت. اما کندوان ایران هنوز با مشکلاتی به سختی صخره هایش دست و پنجه نرم می کند. کسی چه می داند، شاید عده ای فکر می کنند همین محرومیت و شبیه بودن زندگی این آدم ها به دوران غارنشینی بشر است که جذابیت دارد و  با این طرز فکر اشتباه برای پیشرفت کندوان اهتمام نمی ورزند. 

پرفسور «دیوید رول» باستان‌شناس مشهور انگلیسی در سفر به ایران و کشف نخستین مسیر پستی دنیا، قدمت کندوان در این مسیر را یکی از استنادات خود برای نظریه فرود آدم _ یکجانشینی بشر غار نشین و زندگی اجتماعی انسان‌ها_ قرار داده است.

سیستم پیشرفته دفع فاضلاب

در این اقدام که با نصب ‌هزار و 300 متر انشعاب لوله در مسیر اصلی و 700 متر در مسیر فرعی و هزار و 600 متر لوله‌های PVC فشار قوی برای اتصالات فرعی همراه بوده، 16 منهول بتنی به قطر 7.1 متر در طول مسیر اصلی نصب شده است.، مجموعه سپتیک تانک نصب شده در این روستا که شامل 20 واحد سپتیک بتنی به قطر 6.1 متر و ارتفاع 8.5 متر است، حجم جواب‌دهی به فاضلاب روستا تا 200 متر مکعب را داراست.

در این مجموعه هشت واحد فیلتر 2.1 متری به ارتفاع 8.5 متر به همراه دو خط اصلی تقسیم فاضلاب به همراه منهول مقسم نصب شده‌اند تا مردم زحمت‌کش روستای کندوان و همچنین گردشگران پر شمار این روستا، از این پس از نظر دفع فاضلاب با هیچ‌گونه مشکلی مواجه نشوند. بافت قدیمی‌ترین روستای کندوان که یکی از زیباترین و منحصر به فردترین روستاهای تاریخی کشور و تنها روستای زنده صخره‌ای محسوب می‌شود.

 

آب معدنی کندوان

آب معدنی کندوان یکی از ویژگی‌های این روستا به‌حساب می‌آید و براساس آزمایشات انجام شده، این آب کمترین میزان آهک را دارد و همین دلیلی می‌شود تا بیماران کلیوی از آن استقبال کنند. براساس تحقیقات انجام شده این آب معدنی خواص زیادی در جهت رفع ۴ نوع از سنگ کلیه دارد. گفتنی است ساکنان شهر‌های اطراف نظیر تبریز، ارومیه، مراغه و بسیاری از شهر‌های دیگر گاهی برای استفاده از آب معدنی این محل و یا درمان بیماری‌های کلیوی‌شان به‌ این روستا سفر می‌کنند.

از آنجایی که روستای کندوان تبدیل به یک روستای توریستی منحصر بفرد شده، پس قاعدتا اقداماتی برای رفاه و تفریح گردشگران و توریست ها انجام داده می شد . از جمله ی این اقدامات احداث باغ فدک بوده که هم محلی برای تفریح، استراحت است و هم غذاخوری و بوفه سنتی آن موجب جذب گردشگران را فراهم آورده است. محل باغ فدک با کاشت درختان و احداث فضای سبز و رسیدگی مداوم، موجب حفظ وضعیت مطلوب و عدم تخریب محیط زیست و خاک شده و همچنین با احداث آلاچیق، نرده کشی دور آن، غذاخوری و کافی شاپ، با جذب توریست باعث درآمدزایی و افزایش کیفیت زندگی مردم منطقه شده است.   مساحت این باغ 1500 متر بوده و دارای 8 آلاچیق کوچک، یک آلاچیق بزرگ، آلاچیق کافی شاپ و انبار دارد.

 

 

برای دیدن عکس های بیشتر از روستای تاریخی کندوان اینجا کلیک کنید.